Татар халкы тарихы ??м м?д?нияте: урта гасырлар (ф?нни-популяр басма). – Казан: ТР ФА Ш.М?р?ани исеменд?ге Тарих институты, 2014. – 196?б.

Китапта заманча ф?нни эзл?н?л?р ??м к?псанлы чыганаклар нигезенд? татар халкыны? м?ст?кыйль д??л?тл?р булып яш?г?н чоры тасвирлана. Халкыбызны? рухи ??м матди м?д?нияте ?сеше, м?д?ниятара багланышлар сур?тл?н?.

Китап ки? катлам укучыларга адреслана.

См. электронную версию книги   (pdf)

Авторлары:
Ху?ин Ф.Ш., тарих ф?нн?ре докторы; Гибатдинов М.М., педагогика ф?нн?ре кандидаты; Р?хим?анов Б.Р., тарих ф?нн?ре кандидаты; М?х?м?тдинов Р.Ф., тарих ф?нн?ре кандидаты; Халитов Н.Х., архитектура докторы; Миргалиев И.М., тарих ф?нн?ре кандидаты; Гыймазова Р.А., тарих ф?нн?ре кандидаты; Макаров Г.М., с?нгать ф?нн?ре кандидаты; Биктимирова Т.?., тарих ф?нн?ре кандидаты; Ми?нуллин Ф.Г., филология ф?нн?ре кандидаты; М?х?мм?т?анова Д.С.; Зинн?туллина А.?.

Ф?нни редакторы:
Рафаил Сибгат улы Х?кимов, тарих ф?нн?ре докторы, ТР ФА академигы

Т?з?чел?ре:
Гибатдинов М.М., Мортазина Л.Р.

Кереш

Со?гы елларда милли ?за?ыбыз ?с? халкыбызны? ?тк?не, данлы тарихы, к?п гасырларга сузылган олы юл узып б?генге к?нн?рг? килеп ?итк?н рухи ??м м?д?ни кыймм?тл?ре бел?н кызыксынуны тагын да арттырды. Борынгы бабаларыбызны? яш?еше ??м к?нк?реше, башка милл?тл?р бел?н багланышлары, м?д?нияте, т?рбияг?, динг? карашлары, бай рухи д?ньясы тарихка турыдан-туры б?йл?неше булмаган кешел?рне? д? игътибарын ??леп ит?. Ч?нки, бабаларыбыз ?йтмешли, «?тк?нен белм?г?нне? кил?ч?ге юк». К?пгасырлык рухи ??м матди мирасыбызны барлау, аны я?ача а?ларга тырышу к?п кен? тарихи ачышларга китерде.

Борынгы т?рки халыклар чал тарихта ?зл?рене? м??ге ?уелмас шанлы эзл?рен калдырганнар. Гаять зур ки?лекл?рне ?з эчен? алган Т?рки каганлык диг?н м?гърур д??л?тл?рен булдырганнар, озак еллар буена Азия ??м Европа континентларын бер итеп яш?г?нн?р. Шу?а да Азия ??м Европа тарихларын т?рки-татар тарихыннан аерып алып булмый. Бу берг?лек халыкларны? яш?? р?вешл?ренд? д?, ?зара м?н?с?б?тл?ренд? д? чагылыш тапкан.

Б?генге Россияд? д? т?рле милл?т ??м дин в?килл?ре ?зара тату яши. Бу дуслыкны? беренче адымнары ?н? шул заманнарда ук салынган. Т?рки каганлык, Б?ек Болгар иленд? урнашкан м?д?ни багланышлар вакытлар узу бел?н тагын да ныгыган, баеган. Б?генге четерекле заманда да шушы мирасыбызны югалтмыйча, кил?ч?к буыннарга илтеп ?иткер?се иде. Алар да, бабаларыбыз кебек, к?пмилл?тле даир?д? яш?п, ?зене? милл?те, аны? ?тк?не бел?н кызыксынып, кил?ч?ге ?чен ?ан атып, «Мин – татар баласы!» дип горурланырлык булсын! Бу басма шул юлда бер ярд?мче булыр дип ышанабыз.

Тарих ??м м?д?ният м?сь?л?л?рен бер яссылыкта, ?зара б?йл?нешт? яктыртуны т?п максат итеп алган ?леге китапта халкыбыз тарихыны? данлы с?хиф?л?ре – Азияд? ??м Европада ?уннар (гуннар), Т?рки каганлык, Идел-Чулман Болгары, Алтын Урда д??л?те, татар ханлыклары чорларына хас булган ?зенч?лекл?р, халыкны? яш?еше, тормыш-к?нк?реше бел?н берр?тт?н, дине, м?д?нияте, ?д?бияты, с?нгате, музыка ?сеше, архитектурасы, милли ризык, кием тарихы, тарихыбызда м??ге югалмас эзл?рен калдырган м?рт?б?ле хатын-кызларыбыз эшч?нлеге тасвирлана.

Басма татар тарихы бел?н кызыксынучы ки? катлам укучыларга т?къдим ител?.

Эчт?лек

Кереш ... 3
Азия ??м Европада ?уннар (гуннар) ... 4
Ашын н?селене? килеп чыгышы (миф) ... 6
Т?рки каганлык ... 6
Б?ек Болгар иле ... 9
Х?з?р каганлыгы ... 10
Т??речелек – борынгы т?рки бабаларыбыз дине ... 13
?ир ничек яралган (легенда) ... 17
Т?рки-татарларда гаил? ... 18
Йосыф Баласагунлы «Котадгу белек» (Б?хетк? илт?че белем). XI гасыр ... 23
Сак-сок б?ете (?зекл?р) ... 23
Т?рки-татарларда ашамлыклар ... 24
Болгар д??л?тене? барлыкка кил?е ... 28
Болгар каласыны? корылуы турында риваять ... 31
Айдархан ??м с?хаб?л?р (риваять) ... 33
Болгар д??л?тене? ху?алыгы ... 35
Бай ш???рл?р патшалыгы ... 38
Ш???р ниг? Казан дип аталган? (риваять) ... 40
Казан кайнаган урын (риваять) ... 40
Минем ш???рем этл?рг? эл?гер (риваять) ... 41
Болгар д??л?тене? башка халыклар ??м илл?р бел?н б?йл?неше ... 42
Белемле кеше (риваять) ... 45
Идел-Чулман Болгары халкыны? м?д?нияте ... 46
Кол Гали (ХII гасыр ахыры – ХIII гасыр). Кыйссаи Йосыф ... 49
Туйбик? м?др?с?се (риваять) ... 49
Торак ??м к?нк?реш ... 50
Архитектура ... 56
Милли кием тарихы ... 63
Борынгы монголлар ??м татарлар. Монголларны? Идел-Чулман Болгарын яулап алуы. ?учи Олысы т?зел? ... 68
Алтын Урда ч?ч?к ату чорында ... 74
Алтын Урдада м?д?ният, м?гариф ??м ф?н ?сеше ... 81
Котб (ХIII – ХIV гасырны? уртасы). Хоср?? в? Ширин (1342) ... 86
Алтын Урдада тормыш-к?нк?реш ??м архитектура ?сеше ... 87
Алтын Урдада ислам ??м дини в?згыять ... 97
Урта гасырларда татарлар ??м Евразия халыклары арасындагы м?д?ни багланышлар ... 101
«Кодекс Куманикус» (XIII гасыр ахыры – XIV гасыр башы) ... 112
Алтын Урданы? таркалуы ??м татар ханлыклары оешу ... 113
Кунак бабай риваяте ... 117
«Кунак бабай ?ыруы» ... 117
Янмый торган кыз (легенда) ... 118
Казан ханлыгы – Урта Иделд? я?а д??л?т ... 119
Казан ханлыгы м?д?нияте ??м м?гарифе ... 125
Кол Ш?риф (ХVI гасыр башы – 2.10.1552) и?атыннан ... 131
Казан ханлыгы: м?ст?кыйльлект?н ??лак?тк? таба ... 132
Патша х?йл?се (риваять) ... 139
Олуг Урда, ?стерхан ханлыгы, Нугай Урдасы ... 139
Кырым ханлыгы ... 146
Юмарт хан ??м Мостафа М???б (?кият) ... 154
Себер ханлыгы ... 155
?хм?тг?р?й хан (риваять) ... 164
К?чем ??м Ермак турында риваять (Т?м?н ?лк?се Вагай районы татарларыннан язып алынган) ... 165
Татар ханлыклары архитектурасы ... 166
Татар милли киеме тарихы (XIII–XVI гасырлар) ... 170
XIII–XVI гасырларда татар музыкасы ... 178
Татар тарихында хатын-кызлар (XIII–XVI гасырлар) ... 184
С?ембик? б?ете ... 191
М?р??н каласы ??м унике кыз хик?яте ... 193